Với sự kiện một số địa phương hoãn lệnh cấm xe ba gác, xe công nông, sau Nghị định 32 bị coi là xây dựng vội vàng, kế hoạch cấm bán hàng rong tại Hà Nội gây nhiều băn khoăn; thông tin Bộ Tư pháp chuẩn bị rà soát hệ thống pháp luật trong hai năm 2009, 2010 đem hy vọng cho người dân về việc loại bỏ những quy định pháp luật không có lợi, góp phần làm công tác xây dựng văn bản khoa học hơn. Tuy nhiên, tiêu chí thẩm định văn bản pháp luật là vấn đề đang gây tranh luận.

Ông Nguyễn Đình Cung, Trưởng ban Nghiên cứu chính sách kinh tế vĩ mô, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, cho rằng: "Những vấn đề thường thấy của hệ thống các quy định pháp luật hiện nay là: Các quy định được soạn thảo rất kém, thiếu chuẩn bị và nghiên cứu cần thiết; nhấn mạnh lợi ích trước mắt, bỏ qua hoặc xem nhẹ lợi ích dài hạn. Nguyên nhân là thói quen ban hành luật pháp để cai trị, kiểm soát; không tuân thủ hoặc không có quá trình lập quy tốt; người làm luật giành luật cho mình, đẩy khó cho đối tượng quản lý...".

Gạt bỏ quy định hại nhiều hơn lợi

Ông Nguyễn Đình Cung. (Ảnh: VNN)

- Theo kết quả kiểm tra của Bộ Tư pháp, trong năm 2007 đã phát hiện 2.958 văn bản do các bộ, ngành, địa phương ban hành có sai sót, 320 văn bản có dấu hiệu trái pháp luật.

- Hiện nay không có một tiêu chí thật cụ thể cho việc rà soát văn bản, cần lượng hoá được những tiêu chí, không thể nói văn bản pháp luật là cần thiết không, mà những nội dung quy định cụ thể trong văn bản có cần thiết không.

Muốn biết điều này thì cần biết mục tiêu của nội dung quy định là gì. Nếu không đạt được mục tiêu, thì quy định là không cần thiết. Cần xác định rõ mục tiêu, càng rõ càng tốt. Ở nước ta, điều này rất kém, ít khi xác định cụ thể mục tiêu quản lý nhà nước là gì. Nhiều người thường nói, quy định để quản lý, để quản lý không phải là mục tiêu, mà mới là phương tiện. Quản lý này nhằm điều gì thì mới là mục tiêu.

Chẳng hạn, đặt mục tiêu cho văn bản là đem lại lợi ích gì. Nếu chi phí cho việc xây dựng và thực hiện văn bản nhiều hơn lợi ích thì cần dẹp bỏ văn bản, chọn phương pháp khác. Đó là tư duy bình thường. Mỗi đại biểu Quốc hội, mỗi người xây dựng chính sách cần có tư duy như thế.

Chưa có tiêu chí văn bản trái pháp luật?

- Còn về tiêu chí hợp pháp của chính sách, cần xem xét cụ thể thế nào?

- Một trong những tiêu chí rà soát là văn bản pháp luật có hợp pháp, cần thiết không. Có quan điểm về tiêu chí hợp pháp: Văn bản dưới phải phù hợp với văn bản trên, luật phù hợp với hiến pháp, nghị định phải phù hợp với luật, thông tư phải phù hợp với nghị định, ban hành phải đúng thẩm quyền.

Khi đi vào cụ thể, thế nào là phù hợp? Phải chăng khi luật mẹ nói chưa rõ, giao cho luật con làm thì phù hợp? Hay, căn cứ vào câu cuối cùng của luật: Chính phủ hướng dẫn thi hành luật này, vậy những gì Chính phủ hướng dẫn trong phạm vi của mình đều phù hợp? Trong nghị định thường viết: Bộ này, bộ kia chịu trách nhiệm hướng dẫn thi hành. Vậy, phải chăng bất cứ cái gì được bộ ban hành để thi hành nghị định đều hợp pháp?

- Nhiều địa phương chứng minh được tính cần thiết của văn bản quy phạm pháp luật đưa ra, nhưng lại bị coi là văn bản không hợp pháp. Như vậy, giữa tính cần thiết và tính hợp pháp có độ chênh. Cần giải quyết vấn đề này thế nào?

- Văn bản quy phạm pháp luật không được trái với luật pháp, các quy định đã được Trung ương xây dựng, nhưng hiện nay chúng ta chưa xác định được cụ thể thế nào là trái.

- Tuy vậy, một điều các địa phương đã kiến nghị cần đưa vào trong việc xem xét văn bản pháp luật là tạo khoảng trống nhất định cho địa phương đột phá? Khái niệm "khoảng trống" mơ hồ, có thể là nơi của các văn bản quy phạm pháp luật "xé rào". Quan điểm của ông thế nào?

- Luật pháp nên thống nhất, nhưng cách thức tổ chức thực hiện có thể theo đặc thù mỗi địa phương. Chẳng hạn, số lượng, thành phần tham gia thực hiện văn bản pháp luật khác nhau.