Một vấn đề quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển ở khu vực nông thôn, đó là phát triển nghề và làng nghề trong bối cảnh mới. Ông Vũ Quốc Tuấn – Chủ tịch Hiệp hội làng nghề Việt Nam cho rằng: “Cùng với nông nghiệp, cần rất phát triển công nghiệp nông thôn, nhất là tiểu thủ công nghiệp, coi đây là một giải pháp vừa nhằm phục vụ việc nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp (qua các ngành nghề chế biến nông sản), vừa tạo thêm việc làm và tăng thu nhập cho cư dân nông thôn”. Theo ông Vũ Quốc Tuấn, Việc phát triển ngành nghề nông thôn hiện đang rất cấp bách vì tỷ lệ sử dụng thời gian lao động ở nông thôn mới đạt 65%, thời gian nông nhàn còn lớn, hơn nữa mỗi năm có đến hàng vạn lao động nông nghiệp không có việc làm sau khi đất bị thu hồi. Vì vậy, cần thực hiện thật tốt các chủ trương, chính sách khuyến khích phát triển thêm nhiều ngành nghề, làng nghề ở nông thôn, nhất là những ngành thu hút nhiều lao động. Ông Vũ Quốc Tuấn nói: “Chúng tôi cho rằng việc đầu tư phát triển thêm nhiều nghề, nhiều làng nghề ở nông thôn có ý nghĩa và tác dụng rất quan trọng. Làng nghề, nơi lưu giữ những sản phẩm độc đáo thủ công của dân tộc được chú trọng phát triển từ cuộc đổi mới của đất nước. Nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ được xuất khẩu tới trên 100 nước và vùng lãnh thổ, một số hàng được nước ngoài đánh giá cao. Giá trị hàng thủ công mỹ nghệ xuất khẩu tăng lên nhanh chóng và đang có nhiều triển vọng: năm 2000 mới đạt 273,7 triệu USD; năm 2007 đạt 750 triệu USD. Đó là chưa kể mặt hàng gỗ và đồ gỗ mỹ nghệ, năm 2007 có tiến bộ vượt bậc, đạt kim ngạch xuất khẩu trên 2,36 tỷ USD.”

Việc phát triển ngành nghề, làng nghề là hướng chủ yếu để tạo việc làm và thu nhập cho lao động nông thôn - một vấn đề thời sự rất bức xúc, gây ra những khó khăn gay gắt về kinh tế, xã hội hiện nay, đó là việc làm cho lao động thiếu việc trong thời gian nông nhàn và nhất là lao động ở những nơi đất bị thu hồi để xây dựng công nghiệp và đô thị. Do đó, việc phát triển thêm thật nhiều doanh nghiệp ở nông thôn là hết sức cần thiết. Ông Vũ Quốc Tuấn nhấn mạnh: “Thị trường nông thôn đang rất cần thêm nhiều doanh nghiệp, coi đây là giải pháp chủ yếu để xây dựng nông thôn mới, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho cư dân nông thôn. Các cơ quan chức năng cần cải thiện môi trường kinh doanh, cải cách hành chính trong việc đăng ký kinh doanh, bổ sung các chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư về nông thôn, nhất là miền núi, vúng sâu”. Nông thôn đang rất cần hình thành các doanh nghiệp kinh doanh nông, lâm nghiệp và thủy sản, bảo đảm yêu cầu chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp, nâng cao giá trị gia tăng, năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp; thông qua việc ứng dụng khoa học, công nghệ mới; đa dạng hóa cây trồng, vật nuôi ... Đó là những doanh nghiệp góp phần hình thành một nền nông nghiệp hàng hóa lớn, đa dạng, phát triển nhanh và bền vững. Trong lĩnh vực kinh doanh nông nghiệp, hình thức phổ biến vẫn phải là hộ gia đình từ quy mô nhỏ tiến lên trang trại quy mô lớn, kinh doanh đạt hiệu quả cao. Cần thực hiện sự liên kết, hợp tác chặt chẽ hơn nữa giữa “bốn nhà” (nhà nông, doanh nghiệp, nhà khoa học và Nhà nước) để phục vụ việc tăng năng suất cây trồng, vật nuôi, tăng chất lượng nông sản, tôn trọng hợp đồng đã cam kết trong việc tạo đầu ra cho hàng hóa nông sản.

Đối với các doanh nghiệp phi nông nghiệp, cần hình thành đồng bộ các loại hình doanh nghiệp kinh doanh các ngành nghề từ chế biến nông lâm thủy sản đến xây dựng, thương mại, dịch vụ; có đủ các quy mô trong đó nhỏ và vừa là chủ yếu; thuộc đủ mọi thành phần kinh tế, mà chủ yếu là các doanh nghiệp dân doanh, quy mô nhỏ và vừa. Đó là các tổ chức sản xuất kinh doanh rất phong phú, từ các hợp tác xã, các tổ sản xuất, hộ kinh doanh cá thể tiểu thủ công nghiệp đến các loại công ty: công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần và doanh nghiệp tư nhân ... “Xin nhấn mạnh việc phát triển các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ phục vụ nông nghệp và nông thôn. Đó là doanh nghiệp kinh doanh vật tư nông nghiệp (phân bón, thuốc trừ sâu, trang thiết bị kỹ thuật nông nghiệp; dịch vụ tưới tiêu nước, ứng dụng khoa học công nghệ, khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, tiêu thụ nông lâm sản, v.v...) Điều quan trọng là có các cơ chế, chính sách gắn bó hoạt động của các doanh nghiệp này với kết quả kinh doanh nông nghiệp” - ông Vũ Quốc Tuấn nói: “Để tăng sức mạnh trên thị trường, thực hiện được các hợp đồng lớn với các đối tác nước ngoài, cần mở rộng liên kết, liên doanh theo ngành hàng hoặc theo làng nghề, hình thành các doanh nghiệp có thế mạnh làm đầu tàu trong việc tổ chức sản xuất và tiêu thụ sản phẩm; kể cả việc trợ giúp một phần vốn cần thiết cho các cơ sở”.

Để thúc đấy, khuyến khích đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, phát triển thêm nghề, thêm doanh nghiệp trong điều kiện hiện nay, theo ông Vũ Quốc Tuấn. cần giải quyết bốn loại giải pháp rất quan trọng sau: Một là, khắc phục những yếu kém về kết cấu hạ tầng, chủ yếu là giao thông vận tải và năng lượng, đang ảnh hưởng lớn đến việc triển khai đầu tư của doanh nghiệp cả về thời gian và tiền bạc. Hai là, giải quyết mặt bằng cho sản xuất, kinh doanh.Đối với các doanh nghiệp làng nghề, yêu cầu cấp bách nhất hiện nay là có đất đai làm mặt bằng sản xuất kinh doanh phù hợp với yêu cầu duy trì và mở rộng sản xuất. Ba là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.Trong doanh nghiệp, nhân lực được coi là tài sản quý giá nhất, là nguồn vốn đặc biệt, yếu tố bảo đảm cho năng lực cạnh tranh và sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Bốn là, tăng cường chức năng quản lý của Nhà nước.Để khuyến khích, thu hút được nhiều đầu tư vào phát triển nghề, phát triển doanh nghiệp làng nghề ở nông thôn hiện nay, việc tăng cường chức năng quản lý của Nhà nước có tầm quan trọng đặc biệt, trong đó có hai loại vấn đề đặc biệt cấp bách là: Nâng cao chất lượng công tác quy hoạch của mỗi địa phương một cách bài bản, căn cơ, làm căn cứ tin cậy cho doanh nghiệp mở rộng sản xuất, kinh doanh và đẩy mạnh cải cách hành chính nhà nước. Nhiệm vụ và nội dung đầu tiên, quan trọng nhất của Nhà nước trong thời kỳ hiện nay là cải cách thể chế kinh tế, thể chế hành chính.

Theo ông Vũ Quốc Tuấn, để thúc đấy đầu tư phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, có những loại chính sách cần được quan tâm hoàn chỉnh. Đó là: các chính sách về quản lý đất đai, sử dụng đất; về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn; chính sách khuyến khích mở mang, phát triển ngành nghề, làng nghề ở nông thôn; cơ chế khuyến khích sự liên kết “bốn nhà” có hiệu lực hơn nữa trong việc phát triển nông nghiệp và nông thôn; chính sách tín dụng; chính sách thị trường, hợp tác quốc tế; chính sách khuyến khích lập trang trại kinh doanh quy mô lớn; chính sách đào tạo nguồn nhân lực cho nông thôn; v.v...

Trong vấn đề phát triển Nông nghiệp Nông thôn, có một lĩnh vực đặc biệt quan trọng thu hút đông lực lượng lao động nông thôn tham gia đó là ngành mây tre đan mà trong đó doanh nghiệp giữ một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển ngành nghề này. Theo ông Phạm Minh Trí - Trung tâm Tin học và Thống kê, Bộ Nông nghiệp và PTNT: “Doanh nghiệp ngành hàng mây tre đan có vai trò quan trọng là những tác nhân chính trong sự phát triển của các làng nghề ngành hàng này”. Theo số liệu thống kê, hiện nay số lượng doanh nghiệp mây tre đan tăng lên liên tục trong những năm gần đây. Nếu như năm 2000 cả nước chỉ có 742 doanh nghiệp hoạt động trong thời gian này thì con số này đã lên tới 2032 vào năm 2006. Một điều đáng chú ý là giá trị doanh thu thuần bình quân cũng tăng lên đáng kể từ 6 tỷ đồng năm 2000 lên 7,8 tỷ đồng năm 2005. Đối với giá trị tài sản cố định thì tăng gấp 1,5 lần: 1,9 tỷ đồng năm 2000 lên 2,5-3 tỷ đồng trong 2 năm gần đây. Số lao động thường xuyên trong các doanh nghiệp này cũng tăng gần gấp 2 lần từ hơn 62 ngàn người năm 2000 lên gần 114 ngàn người năm 2006. Tuy nhiên, nếu xét về tỉ trọng trong tổng số doanh nghiệp trong cả nước thì ngành mây tre đan còn quá nhỏ bé so với các ngành khác như xây dựng, thương nghiệp: chiếm chưa đến 2% trong khi con số này đối với các doanh nghiệp xây dựng là gần 14%; các doanh nghiệp thương nghiệp là gần 42%, công nghiệp chế biến (trong đó có mây tre đan) chiếm hơn 21%.... Nếu phân theo qui mô lao động, các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực chế biến mây tre đan chủ yếu có qui mô không lớn. Hầu như không có doanh nghiệp nào có qui mô 5000 người trở lên. Số doanh nghiệp qui mô trên 300 lao động chỉ ở mức 1-2%. Phổ biến các doanh nghiệp có qui mô dưới 200 lao động, trong đó qui mô dưới 50 lao động chiếm hơn 44% số doanh nghiệp hiện có. Con số này là 20,7% đối với doanh nghiệp có qui mô từ 50-199 lao động. Tuy nhiên với đặc thù sử dụng lao động nông thôn và lao động nông nhàn tại các vùng nên lực lượng lao động thời vụ làm việc trong ngành mây tre đan còn lớn hơn nhiều. Xét về vốn, các doanh nghiệp nước ta còn quá khiêm tốn. Phần lớn các doanh nghiệp (gần ¾ số doanh nghiệp) có số vốn dưới 5 tỉ đồng. Số doanh nghiệp có vốn lơn hơn 50 tỷ đồng mới chỉ ở mức dưới 5% số doanh nghiệp hiện tại.

Khó khăn tiếp theo của các doanh nghiệp địa phương, theo ông Lê Đức Thịnh, chính là khả năng trang bị và đầu tư công nghệ dẫn đến năng suất lao động thấp, chất lượng sản phẩm không cao. Kết quả là đa phần các doanh nghiệp này chỉ đảm nhận các hoạt động như thu gom, đóng gói, vận chuyển, sơ chế những công việc khá là đơn giản không đòi hỏi công nghệ cao nhưng gía trị gia tăng cũng rất thấp.

Khả năng quản lí của người đứng đầu doanh nghiệp. Kết quả trả lời phỏng vấn của chính các chủ doanh nghiệp nói lên điều rằng bản thân họ cũng gặp nhiều khó khăn trong cong tác quản lí và đặc biệt là các áp lực về pháp lí do không được đào tạo về quản lí doanh nghiệp cũng như tư vấn pháp lí thường xuyên. Các quy định về thủ tục quản lí doanh nghiệp (chế độ theo dõi, báo cáo và quản lí sổ sách) và thủ tục về thuế lại luôn thay đổi, gây áp lực đáng kể cho người quản lí, đứng đầu doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp có đến trên 1/3 số doanh nghiệp địa phương khảo sát tuy đăng kí đầy đủ thủ tục nhưng lại không xây dựng hệ thống sổ sách theo quy định mà chỉ thực hiện thu chi báo sổ giống như một hộ kinh doanh.

Ngoài ra, những khó khăn như sự yếu kém về CSHT nông thôn, các vấn đề liên quan đến an ninh, an toàn cho sản xuất, sự khan hiếm lao động có chất lượng ở các địa phương... cũng là nhưng khó khăn không nhỏ đối với các nhà đầu tư ở nông thôn.

Bên cạnh đó, ông Lê Đức Thịnh cũng đưa ra những điểm chưa hợp lý trong chính sách của nhà nước và chính quyền địa phương. Hiện nay, theo luật doanh nghiệp và luật đầu tư, nhà nước có nhiều cơ chế và chính sách khuyến khích sự phát triển khuyến khích sự phát triển của các DNNVV trong NNNT. Tuy nhiên, nghiên cứu này cũng chỉ ra rằng trong các chính sách ưu đãi có các doanh nghiệp còn có nhiều quy định chưa hợp lí dẫ đến việc không khuyến khích được đầu tư vào nông thôn. Một ví dụ cụ thể là các chính sách ưu đãi hay miễn giảm thuế, tiền thuê đất thường được quy định theo các ngành hàng kinh doanh, hoặc quy định theo địa bàn đặc biệt khó khăn… dẫn đến việc các nhà đầu tư thích đầu tư xây dựng nhà máy ở các đô thị nơi tuy giá trị đầu tư ban đầu có thể cao hơn nhưng có CSHT lại tốt hơn và quan trong nữa là họ vẫn được hưởng chính sách ưu đãi của nhà nước.

Một chính sách, nhất là các quy định về thuế VAT đối với các doanh nghiệp, chưa thực sự phù hợp với điều kiện kinh doanh ở nông thôn. Đơn giản chỉ là vì đầu vào cho sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp ở nông thôn chủ yếu được cung cấp bởi các hộ cá thể, không phải là các pháp nhân nên các doanh nghiệp ở nông thôn không thể chứng minh hóa đơn chứng từ về nguồn gốc hàng hóa để được miễn giảm hoặc hoàn thuế VAT. Vì thế, các doanh nghiệp thường không hoạch toán tài khoản mà chấp nhận thuế khoán khá cao bằng 3,1% giá trị sản lượng kinh doanh. Nhưng đổi lại họ lại tìm cách kê khai giảm sản lượng hoặc kinh doanh để ngoài sổ sách.

Ngoài ra, có sự khác biệt trong cách nhìn nhận, đánh giá về vai trò, lợi ích của doanh nghiệp mang lại cho địa phương của các cấp ngành chính quyền ở các địa phương khác nhau. Ở một số ít các khu vực như làng nghề, xã ven đô, sự phát triển của doanh nghiệp có thể mang lại những lợi ích kinh tế và tăng thu chi ngân sách cho địa phương. Trong khi đó ở các xã nông thôn, những lợi ích này không rõ ràng. Các có chế phân chia tỷ lệ thu chi ngân sách ở các tỉnh và địa phương hiện nay chưa khuyến khích chính quyền cơ sở tích cực tham gia hỗ trợ cho các doanh nghiệp.