Điểm nổi bật của Chương trình Hạnh phúc Lào Cai là sự kết hợp giữa hai yếu tố: (1) kinh nghiệm thành công từ phong trào Saemaul Undong của Hàn Quốc; và (2) thực tiễn xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam, trường hợp tỉnh Lào Cai. Những bài học kinh nghiệm từ Saemaul Undong đã được vận dụng cụ thể vào các hoạt động xây dựng nông thôn mới ở các địa bàn dự án thuộc tỉnh Lào Cai, thông qua các phương pháp tiếp cận như dựa vào cộng đồng, có sự tham gia, phân cấp, trao quyền…

Hình: Tiếp cận phát triển cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới ở Lào Cai dựa trên kinh nghiệm Saemaul Undong của Hàn Quốc (Nguồn: Nguyễn Ngọc Luân, 2016)

Những bài học thành công từ Saemaul Undong được thể hiện qua các hoạt động cụ thể được áp dụng trong Chương trình Hạnh phúc Lào Cai:

Trên thực tế, các hoạt động triển khai tại 08 thôn thí điểm chỉ là một trong ba tiểu hợp phần thuộc hợp phần phát triển cộng đồng của Chương trình Hạnh phúc Lào Cai. Mặc dù vậy, hai tiểu hợp phần còn lại cũng như các hoạt động của hợp phần tăng cường năng lực đều có những tác động trực tiếp hoặc gián tiếp tới kết quả thực hiện ở 08 thôn thí điểm.

Có thể nói, sự tham gia tích cực của cộng đồng dân cư các thôn và Ban phát triển thôn đóng vai trò quyết định tới những kết quả đạt được của chương trình. Để thúc đẩy được sự tham gia đó chính lại nhờ vào những cách tiếp cận và tác động mà chương trình vận dụng thực hiện. Những bài học kinh nghiệm dưới đây được tổng kết để có những gợi ý cho việc áp dụng trong xây dựng nông thôn mới ở cộng đồng các thôn, bản khu vực miền núi phía Bắc:

- Thứ nhất, Ban phát triển thôn phải có những thành viên phụ trách theo “đầu việc” cụ thể: trồng trọt, chăn nuôi, y tế, môi trường, văn hóa, giám sát, thư ký… Ban phát triển thôn cần giao nhiệm vụ cụ thể cho mỗi thành viên hoặc bổ sung những thành viên mang tính “kỹ thuật” nếu như bộ máy hiện hành còn thiếu. Bộ máy này cần được bầu chọn thông qua cuộc họp thôn và có Quyết định chính thức của Ủy ban nhân dân xã.

- Thứ hai, tăng cường năng lực cho Ban phát triển thôn là một quá trình và cần thực hiện bài bản, trực quan, gắn với thực tế công việc. Chương trình đã hợp đồng với Trung tâm Tư vấn Chính sách nông nghiệp (CAP) thuộc Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn, thực hiện các hoạt động nghiên cứu, biên soạn tài liệu, tổ chức tập huấn, thăm quan, diễn đàn thôn… Hoạt động này kéo dài trong suốt thời gian dự án chứ không phải diễn ra tập trung trong một vài ngày. Nội dung tập huấn đã được Trung tâm Tư vấn Chính sách nông nghiệp biên soạn thành một bộ tài liệu dễ đọc, dễ hiểu, với nhiều hình ảnh minh họa, giúp Ban phát triển thôn có thể tiếp thu dễ dàng hơn. Quan trọng hơn, đối với cán bộ thôn, nội dung tập huấn không phải để phổ biến các văn bản chính sách mà tập trung vào hai chủ đề chính: (i) Nâng cao nhận thức; (ii) Nâng cao kỹ năng. Chương trình tập huấn được kết hợp với trình chiếu các bộ phim về kinh nghiệm Saemaul Undong, câu chuyện thoát nghèo từ những trường hợp cụ thể ở Hàn Quốc và ở chính Lào Cai, mời một số điển hình thành công trong tỉnh đến nói chuyện với học viên… Sau khi kết thúc lớp học tập trung, Ban phát triển 08 thôn tiếp tục được hướng dẫn thực hiện những công việc thực tế ở thôn. Nhờ đó, nhận thức, kỹ năng của mỗi thành viên được nâng cao và đáp ứng tốt các công việc phát triển cộng đồng.

Ảnh: Tài liệu tập huấn sử dụng do Trung tâm Tư vấn Chính sách nông nghiệp biên soạn được sử dụng tại lớp tập huấn Ban phát triển thôn trong Chương trình Hạnh phúc Lào Cai (nguồn: Trung tâm Tư vấn Chính sách nông nghiệp)

- Thứ ba, cần phân cấp cho cấp xã trách nhiệm hỗ trợ các thôn về kỹ thuật sản xuất. Các nguồn lực và hoạt động hỗ trợ kỹ thuật sản xuất từ chương trình trong năm 2016 cho các thôn được thực hiện thông qua phối hợp với các đơn vị chuyên môn ở cấp tỉnh. Thực tế cho thấy các hỗ trợ về kỹ thuật và hướng dẫn theo cách “cầm tay chỉ việc” do cán bộ chuyên môn cấp tỉnh thực hiện chưa đạt kết quả như mong đợi. Một mặt do cán bộ tỉnh có những công việc chính thức và thường xuyên tại cơ quan của họ nên không đủ thời gian thường xuyên xuống hỗ trợ các thôn; mặt khác do khoảng cách xa, nhân sự không đủ để đảm nhiệm. Trong khi đó, cán bộ xã lại tỏ ra thực hiện có hiệu quả hơn các công việc theo dõi và hỗ trợ thôn. Cán bộ phụ trách chăn nuôi, thú y, trồng trọt, khuyến nông ở cấp xã được đào tạo đầy đủ và được phân cấp trách nhiệm (gắn với hưởng lợi từ thù lao của dự án) sẽ tạo động lực và thúc đẩy các hoạt động cải thiện sinh kế, xây dựng mô hình trồng trọt, chăn nuôi có hiệu quả hơn cho các thôn.

Ảnh: Lớp tập huấn Ban phát triển thôn trong Chương trình Hạnh phúc Lào Cai (nguồn: Trung tâm Tư vấn Chính sách nông nghiệp)

- Thứ tư, cần có các mô hình điển hình, chứng minh được hiệu quả, từ đó mới thu hút được cộng đồng làm theo. Hiểu rõ tập quán, tư duy của người dân, tại các thôn thí điểm, chương trình tiếp tục chọn ra các hộ làm điểm để xây dựng các mô hình trình diễn. Chỉ khi người dân nhìn được tận mắt mô hình có hiệu quả thì họ sẽ làm theo, bởi nếu chỉ tuyên truyền, vận động thì cho dù người dân có hiểu nhưng vẫn sẽ thụ động chờ sự hỗ trợ. Do đó, chương trình đã xây dựng các mô hình chăn nuôi trâu, nuôi gà, nuôi lợn nái đen, trồng ngô, trồng lúa, mô hình “nhà sạch, vườn đẹp”, công trình nhà vệ sinh, chuồng nuôi trâu bò… Theo báo cáo của Ban phát triển 08 thôn, hầu hết các mô hình trình diễn đã bước đầu phát huy hiệu quả, giúp cho nhận thức của người dân được tăng lên, người dân hiểu được cần làm gì để cải thiện thu nhập, bảo vệ sức khỏe, gìn giữ môi trường..

- Thứ năm, không hỗ trợ theo kiểu “cho không” mà chỉ cần hỗ trợ một phần, người dân phải đối ứng. Đây cũng là kinh nghiệm được tổng kết từ kết quả thực hiện của nhiều chương trình, chính sách, dự án hỗ trợ khác. Trong Chương trình Hạnh phúc Lào Cai, mọi khoản hỗ trợ về sản xuất và xây dựng cơ sở hạ tầng đều đòi hỏi có trách nhiệm tham gia đóng góp của người dân. Những người được nhận hỗ trợ có trách nhiệm đóng góp một phần tiền vào quỹ tiết kiệm của thôn. Quỹ này lại được sử dụng cho các hoạt động chung của cộng đồng. Sự công bằng, công khai, minh bạch đều được đảm bảo thực hiện thông qua các cuộc họp thôn do Ban phát triển thôn chủ trì. Nhờ được đào tạo tỉ mỉ các kỹ năng tổ chức, điều hành cuộc họp, kỹ năng diễn thuyết, kỹ năng xử lý mâu thuẫn, kỹ năng vận động người dân… nên đã tạo được sự đồng thuận cao trong cộng đồng.

- Thứ sáu, phát triển cộng đồng thôn bản cần kết hợp giữa tác động cả về tinh thần và hành động. Đây cũng là bài học kinh nghiệm từ phong trào Saemaul Undong với tinh thần “cần cù, tự lực, hợp tác” và cách làm từ nhỏ đến lớn để tăng sự tự tin của người dân với khẩu hiệu: “chúng ta có thể làm được”. Chương trình Hạnh phúc Lào Cai đã vận dụng hiệu quả cách làm này tại các thôn thí điểm. Về tinh thần, chương trình đã tổ chức nhiều buổi sinh hoạt cộng đồng, kết hợp giữa tập huấn kỹ thuật với biểu diễn văn nghệ, lồng ghép với những nội dung truyền tải sự cần thiết phải thay đổi tư duy, nhận thức cho người dân. Về hành động, các nội dung thực hiện được triển khai đa dạng, trên nhiều lĩnh vực khác nhau, cả về hạ tầng, sản xuất, tín dụng, môi trường… Các hoạt động cũng tiến hành từ những công việc dễ làm, dễ tổ chức, tiến dần đến những công việc phức tạp hơn.

- Cuối cùng và quan trọng nhất, đó là Ban phát triển thôn đóng vai trò quyết định nhất đối với kết quả thực hiện các hoạt động phát triển cộng đồng ở cấp thôn, bản. Tất cả các kinh nghiệm ở trên đều gắn với những hành động cụ thể trong hoạt động phát triển cộng đồng. Đối tượng tổ chức thực hiện những hành động đó là Ban phát triển thôn. Trong số 08 thôn thí điểm, có thể nhận ra thôn nào làm tốt hay chưa tốt đều phụ thuộc vào Ban phát triển thôn có năng lực tốt hay không (nghĩa là không phải do người dân trong cộng đồng hay do sự tác động, hỗ trợ từ cấp xã, dự án). Vì vậy, kinh nghiệm về thành lập Ban phát triển thôn và nâng cao năng lực Ban phát triển thôn là hai nội dung cần đặc biệt quan tâm. Khi thôn có bộ máy Ban phát triển tốt (cơ cấu gọn nhẹ, gắn với chuyên môn, được đào tạo bài bản) thì tất yếu các hoạt động phát triển thôn sẽ phát huy hiệu quả.

Nguyễn Ngọc Luân - Trung tâm Tư vấn Chính sách nông nghiệp