Xã hội Việt Nam đang có những biến chuyển sâu sắc, bản thân truyền thông đang có những chuyển biến mang tính cách mạng và sự cạnh tranh khốc liệt của kinh tế thị trường. Các kênh TV hiện nay tăng trưởng nhanh chóng, báo in cũng đang diễn ra những thay đổi trước cơn bão khủng hoảng tài chính và áp lực cạnh tranh từ phía internet và báo điện tử. Các nhà đài đang phải vật lộn với công cuộc đổi mới phát triển, đổ dồn vào các chương trình giải trí, hay tin tức tài chính kinh tế chủ yếu thu hút độc giả ở thành thị. Trong cơn bão này, vị trí của người nông dân sẽ ra sao trong thế giới truyền thông?
Trong một tương lai rất gần, chắc rằng nhu cầu thông tin của khu vực nông thôn sẽ bùng nổ. Còn nhớ, cách đây khoảng 5 năm thì PC, internet, mobile là những đồ dùng khá xa xỉ ở các đô thị của Việt Nam. Chắc cũng chỉ khoảng từng đó thời gian nữa thôi, nó trở thành hơi thở và cuộc sống của phần lớn tầng lớp nông thôn. Lúc này, một thị trường hẫp dẫn với sự tham gia của cả các tổ chức truyền thông nhà nước và tư nhân sẽ trở thành thương trường khốc liệt.
Có lẽ điều quan trọng nhất là Nhà nước cần định hình một chiến lược truyền thông tin riêng cho nông nghiệp-nông dân-nông thôn để thúc đẩy sự tham gia chủ động của người nông dân trong một môi trường truyền thông đang nhiều biến chuyển, giúp cho họ hưởng lợi một cách chính đáng và lành mạnh.
Kênh truyền hình Nông thôn
Khi Việt Nam triệt để thực hiện các cam kết khi gia nhập Tổ chức thương mại thế giới các điều khoản liên quan tới nông nghiệp, mở cửa thị trường nông sản, thì người nông dân và sản phẩm của họ sẽ là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Trong khi đó, thì các kênh hỗ trợ về thuế quan và vốn, bảo hộ về sản xuất sẽ phải loại bỏ, thay vào đó là hỗ trợ về công nghệ, về khoa học kỹ thuật. Chính vì vậy, việc đẩy mạnh hoạt động truyền thông thông tin nông nghiệp nông thôn nông dân và xây dựng năng lực tư vấn đào tạo nông dân cho tương lai là nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết để nâng cao vị thế của người nông dân trong bối cảnh mới.
 |
| Chuyên gia Phạm Hoàng Ngân (ngoài cùng bên trái) cùng INFO TV đối thoại với các chuyên gia nước ngoài về An ninh lương thực |
Hiện nay, các chương trình truyền hình ở Đài Truyền hình Trung ương và các Đài địa phương cũng có một số chương trình dành cho nông dân, nông nghiệp. Tuy nhiên, các chương trình này phát sóng phân tán, không có hệ thống, nội dung chưa thể hiện được những vấn đề đang đặt ra đối với yêu cầu phát triển các mặt của nông nghiệp, nông thôn và nông dân; chưa có điều kiện để đi sâu vào những vấn đề mang tính thời sự đặt ra thực tế cuộc sống; chưa có điều kiện để tạo ra một địa chỉ truyền thông trên truyền hình trong phạm vi toàn quốc của ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn để có thể truyền tải và gắn kết thông tin về các mặt của 03 vấn đề: sản xuất nông nghiệp với đời sống người nông dân và xã hội nông thôn trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế.
Cùng với việc ra đời kênh truyền hình làm nền tảng, hạ tầng phát sóng là công nghệ truyền hình số vệ tinh có tính ưu việt phủ sóng tới nhiều vùng đồng bào dân tộc giúp cho bà con vùng sâu, vùng xa được tiếp cận với truyền hình, tiếp sau đó sẽ là Internet, đảm bảo mục tiêu công bằng xã hội trong tiếp cận thông tin của người nông dân, từ đó thực hiện mục tiêu lớn hơn, giúp cân bằng phát triển giữa thành thị, nông thôn, giữa miền xuôi với miền núi.
Với nội dung toàn diện, cập nhật, thông tin tập trung sẽ giúp cho công chúng được mắt thấy, tai nghe; người nông dân sẽ không còn thiếu thông tin, những chính sách của ngành nông nghiệp và của Đảng, Nhà nước về nông nghiệp sẽ tới với mỗi gia đình người nông dân; các nhà hoạch định chính sách, các nhà khoa học, và các doanh nghiệp cũng sẽ tận mục sở thị về nông nghiệp, nông thôn, nông dân cả nước để từ đó có những đúc kết thực tế. Đặc biệt, những kiến thức, kỹ năng sản xuất nông nghiệp, phòng chống dịch bệnh, thiên tai hạn hán, những nghề mới, cây, con mới sẽ được giới thiệu và hướng dẫn cụ thể cho nông dân, giúp nông dân ứng dụng khoa học kỹ thuật, nâng cao kỹ năng, trình độ sản xuất và định hướng chuyển đổi nghề nghiệp.
Cổng Thông tin & Truyền thông kiến thức Tam nông
Thực hiện chỉ đạo chiến lược và chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn, nông dân của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, nhiều cơ quan, đơn vị, tổ chức, doanh nghiệp, nhà tài trợ trong nước và quốc tế đã dành quyết tâm và nỗ lực đưa thông tin tới các vùng nông thôn, cung cấp phương tiện cho người nông dân tiếp cận kiến thức, chính sách, biến động kinh tế - xã hội và vận động thị trường. Trong những thành tựu đáng phấn khởi ban đầu, các chương trình và dự án đưa internet đến với người dân nông thôn, vùng sâu, vùng xa càng đặc biệt có ý nghĩa. Tuy vậy, hoạt động thực tiễn cũng đang đặt ra yêu cầu khách quan cần có nhiều hơn nguồn cung cấp thông tin hữu ích, đáng tin cậy, có giá trị thực tiễn cao với định hướng phục vụ sách lược nông nghiệp nông thôn nông dân.
Xuất phát từ nhu cầu của đời sống xã hội, dựa trên năng lực nghiên cứu khoa học ứng dụng, thiết kế và phát triển các hệ thống cổng thông tin phức hợp Công ty TNHH Dan Houtte, Vương và Đối tác triển khai dự án “Cổng thông tin điện tử kiến thức và truyền thông Tam Nông” tại địa chỉ internet www.agroviet.info từ tháng 8/2009. Theo kế hoạch, AgroViet.info bắt đầu vận hành thử nghiệm trong tháng 11/2009 và chính thức cung cấp nội dung từ tháng 1/2010.
Mạng lưới giám sát thông tin thị trường nông sản
Thông tin giá cả và thị trường có ý nghĩa quan trọng trong việc điều tiết sản xuất, gắn kết giữa các bộ phận tham gia trong chuỗi giá trị ngành hàng (nông dân, thương lái, nhà kinh doanh, người tiêu dùng). Hiện nay ở Việt Nam, thông tin giá cả cũng đã được 1 số cơ quan Nhà nước cung cấp như Trung tâm thương mại của Bộ Công thương (giá xuất khẩu một số nông sản của Việt Nam tại cảng), Trung tâm tin học Thống kê Bộ NN&PTNT (giá xuất khẩu 1 số nông sản như cà phê, cao su, gạo của Việt Nam và thế giới), giá bán lẻ nông sản vật tư tại các chợ, chợ đầu mối được cung cấp trên các Báo điện tử, Báo giấy, truyền hình… Có thể nói các thông tin này được thu thập và phản ánh theo chiều rộng, dàn trải, và tập trung ở hai loại giá: giá bán lẻ tại chợ và giá xuất khẩu.
Để khắc phục những khiếm khuyết trên về thông tin thị trường, Trung tâm thông tin-Viện Chính sách và Chiến lược PTNNNT (AGROINFO) có sáng kiến tổ chức thiết kế và xây dựng 1 hệ thống thông tin thị trường ngành hàng hoàn chỉnh, phản ánh các biến động giá cả thị trường đầu ra dọc theo chuỗi giá trị của ngành hàng: từ người sản xuất bán ở ruộng/trang trại, đến người chế biến, kinh doanh trung gian và người tiêu dùng (trong nước và xuất khẩu), đồng thời phản ánh biến động giá đầu vào của các hoạt động sản xuất kinh doanh là phân bón và thức ăn chăn nuôi: từ chính người sản xuất, chăn nuôi và các đại lý kinh doanh các vật tư này trên địa bàn.
Trong năm 2009, sẽ triển khai mạng lưới thí điểm trên địa bàn 1 số tỉnh trọng điểm, là những tỉnh có thế mạnh trong sản xuất và thương mại một số ngành hàng nông thuỷ sản có ý nghĩa kinh tế quan trọng với Việt Nam: ngành hàng cà phê ở Daklak và Tp.HCM, ngành hàng gạo ở An Giang, ngành hàng chăn nuôi ở Đồng Nai và Tp.HCM, ngành hàng phân bón ở Hải Dương, An Giang, DakLak.
Ưu điểm nổi trội của mạng lưới này, có hơn các thông tin hiện nay cung cấp Thông tin thu được từ hệ thống này sẽ giúp cung cấp thông tin về những thay đổi thị trường đến toàn bộ các tác nhân trong cả sản xuất, và kinh doanh, thu thập thống nhất tại cùng 1 thời điểm, 1 địa bàn làm căn cứ so sánh đối chứng chính xác. Thông tin thu được từ hệ thống này sẽ cho phép phân tích nhanh bức tranh biến động thị trường đầu vào-đầu ra nông sản, cho phép so sánh biến động tương quan chi phí-doanh thu trong sản xuất kinh doanh nông sản, từ đó cung cấp các thông tin thị trường cập nhật và khoa học về hiệu quả kinh tế trong sản xuất kinh doanh nông sản tại 1 số vùng sản xuất trọng điểm nông sản của Việt Nam.
Những thông tin này sẽ giúp cho các doanh nghiệp, các nhà đầu tư (cá nhân và pháp nhấtt) trong việc ra quyết định đầu tư sản xuất kinh doanh và giúp cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định chính sách ban hành các quyết định quản lý thị trường ngành hàng.
Mạng lưới giám sát thông tin từ nông hộ
Hiện nay nhiều nguồn dữ liệu về sản xuất của hộ đã được thu thập, nhưng các nguồn thông tin này hoặc là quá tổng hợp hoặc là chỉ tập trung vào 1 lĩnh vực riêng biệt nên khó sử dụng trong xây dựng các mô hình dự báo ảnh hưởng của chính sách đến sản xuất của hộ. Trong khuôn khổ dự án “Hỗ trợ chương trình phát triển nông nghiệp và nông thôn ARD SPS giai đoạn 2008-2012”, Trung tâm Phát triển nông thôn, Viện Chính sách và Chiến lược PTNNNT (RUDEC/IPSARD) đã xây dựng và triển khai thử nghiệm một hệ thống giám sát nông hộ, thu thập theo chu kỳ hàng tháng thông tin về hoạt động kinh tế của hộ nông thôn, đại diện những hệ thống canh tác cơ bản gắn với từng tiểu vùng sinh thái tại địa bàn điều tra (Đăk Lăk và Lào Cai).
Các thông tin này được sử dụng và cung cấp cho Trung tâm Tư vấn Chính sách, Viện Chính sách và Chiến lược PTNNNT (CAP/IPSARD) phục vụ là dữ liệu đầu vào của mô hình mô phỏng kinh tế nông hộ phục vụ cho phân tích chính sách, đánh giá tác động của chính sách lên hoạt động kinh tế của nông hộ.. Nguyên tắc chính của phương pháp này của CAP dựa trên đánh giá ảnh hưởng của chính sách giá đến chi phí và lợi nhuận thu được trong sản xuất nông nghiệp, việc phân tích số liệu hạch toán ngân sách của cây trồng vật nuôi để tìm ra đâu là nguồn gốc chính sách tạo nên sự biến động trong lợi nhuận của hộ nông dân.
Phạm Hoàng Ngân