Theo thống kê của Hiệp hội điều Việt Nam, cả nước hiện nay có 350.000 ha điều. Sản lượng và xuất khẩu hạt điều Việt Nam đang tăng dần, cạnh tranh trực tiếp với Ấn Độ, nước đứng đầu thế giới trong mặt hàng này. Hiện nay, Việt Nam đang đứng trong tốp 5 nước có sản lượng điều lớn nhất thế giới, cùng với Ấn Độ, Nigiêria, Braxin và Tanzania.

Trong những năm gần đây, tốc độ xuất khẩu điều của Việt Nam liên tục tăng. Năm 2004, kim ngạch xuất khẩu điều đạt 430 triệu USD. Năm 2005, do giá điều thế giới tăng, nên kim ngạch xuất khẩu tăng 10,3%, đạt 485 triệu USD, đưa Việt Nam trở thành nước xuất khẩu điều lớn trên thế giới. Thị trường xuất khẩu điều của Việt Nam ngày càng được mở rộng sang các nước như Mỹ, Ôxtralia, Nhật Bản, Canada, Anh, Italia, Hồng Kông và Singapo.

Theo số liệu thống kê chính thức của Tổng cục Hải Quan, 5 tháng đầu năm 2006 Việt Nam đã xuất khẩu được 43.809 tấn hạt điều, đạt kim ngạch 175.260.492 USD ( tăng 8.197 tấn và tăng 2.412.654 USD so với cùng kỳ năm 2005). Về thị trường, xuất khẩu sang Mỹ đạt 16.172 tấn, trị giá 64.512.912USD, chiếm gần 36,81% tổng kim ngạch xuất khẩu hạt điều của cả nước trong 5 tháng đầu năm 2006. Đến hết tháng 6 năm 2006, cả nước xuất khẩu khoảng 54.000 tấn, kim ngạch đạt 217 triệu USD, tăng 22% về khối lượng xuất khẩu nhưng giảm 2,3% về kim ngạch xuất khẩu. Nguyên nhân chủ yếu do giá nhân điều trên thị trường thế giới giảm mạnh so với cùng kỳ năm trước (giảm khoảng 1.000 USD/tấn). Tuy nhiên,  Hiệp hội điều Việt Nam dự đoán kim ngạch xuất khẩu năm 2006 sẽ khó vượt mức 300 triệu USD.

Biểu 1: Tổng kim ngạch xuất khẩu điều Việt Nam

Khó khăn và hạn chế trong ngành hạt điều:

Hiện nay, ngành điều Việt Nam  đang phải đối mặt với những khó khăn. Trước hết là về mặt công nghệ. Ngành điều đang rơi vào tình trạng đói công nghệ, chưa hề đổi mới một cách tích cực công nghệ chế biến sản phẩm trong vòng 15 năm nay. Các quy trình sản xuất hiện nay chủ yếu sử dụng lao động phổ thông, do đó năng suất thấp, tỷ lệ hạt vỡ cao, chất lượng sản phẩm kém, khó cạnh tranh. Ví dụ, tỷ lệ hạt điều trắng của Việt Nam chỉ đạt khoảng 40% trong khi các nước như Ấn Độ hay Brazil tỷ lệ này là 70%. Chất lượng sản phẩm điều của Việt Nam chưa đồng đều, nhiều khi còn kém nên khách hàng quay sang nhập hàng của Ấn Độ nhiều hơn thay vì nhập trực tiếp từ Việt Nam. Các doanh nghiệp chế biến điều xuất khẩu chưa quan tâm đến vấn đề chất lượng và vệ sinh thực phẩm. Tiêu chuẩn Việt Nam đối với hạt điều mới chỉ áp dụng cho nguyên liệu đầu vào chứ chưa phù hợp với thành phẩm đầu ra theo tiêu chuẩn quốc tế. Trên thực tế, hiện nay nhiều doanh nghiệp Việt Nam còn chưa áp dụng tiêu chuẩn Việt Nam cho chế biến hạt điều một cách nghiêm túc, chứ chưa nói đến tiêu chuẩn thế giới.

 Một số khâu cơ bản như bóc tách hạt, lột vỏ lụa, phân loại hạt…là các khâu có thể cơ giới hoá, nhưng các doanh nghiệp đều không thực hiện được, vẫn phải dùng đến lao động thủ công. Trên thực tế, cũng có doanh nghiệp sử dụng công nghệ chế tạo nhưng do thiếu vốn, chuyển giao kém nên tác dụng còn rất hạn chế. Với việc quá phụ thuộc vào lao động chân tay, nên ngành chế biến điều đang thiếu hụt lao động nghiêm trọng, có những đơn vị thiếu đến 50% lao động. Lao động ngành chế biến điều mỗi năm một thiếu hụt, năm nay lại giảm 20-30% so với năm trước do lương thấp hơn so với các ngành các lao động khác.

Ngoài khó khăn cơ bản về công nghệ và nhân công thì việc giá nguyên liệu đầu vào, xăng dầu tăng cao, làm tăng chi phí đầu vào, trong khi giá điều giảm dẫn đến giá xuất khẩu thấp hơn so với giá sản xuất cũng đang là vấn đề khó khăn chính đối với ngành điều. Tại Việt Nam chi phí chế biến điều đã tăng tới 0,63USD/kg. Giá điều chế biến trên thị trường nội địa liên tục tăng trong khi giá xuất khẩu lại giảm. Ví dụ, tại Bình Phước, giá điều chế biến lên tới 3,70USD/kg, trong khi giá xuất khẩu chỉ khoảng 3,80USD/kg, giảm 0.68USD so với mức giá thấp nhất của năm ngoái. Như vậy, các nhà sản xuất trong nước đang lỗ khoảng 0,30USD/kg.

 Hơn nữa, do khó khăn trong đầu ra, nên các doanh nghiệp ngành điều Việt Nam không nhận được các yếu tố hỗ trợ khác. Sự thua lỗ của ngành điều vào năm trước đã khiến ngành ngân hàng siết chặt vốn vay, càng gây nên khó khăn cho sảm xuất và tiêu thụ sản phẩm. thêm vào đó, việc tiêu thụ, sản xuất điều còn thiếu tính tập trung, làm theo kiểu hộ gia đình nhỏ lẻ. Việc điều hành phát triển và thu mua nguyên liệu còn nhiều bất cập. Các doanh nghiệp còn hiện tượng tranh mua tranh bán, sản phẩm phần lớn xuất khẩu dưới dạng bán thành phẩm. Hạn chế trong xúc tiến thương mại, nên thị trường không được mở rộng. Giá mua bán trên thị trường thì dao động, không dự báo được.

 Bên cạnh đó, theo Hiệp hội điều Việt nam (Vinacas), dự kiến sản lượng điều thô quốc gia năm 2006 chỉ đạt 350.000 tấn, vì vậy lượng điều thô nhập khẩu dự kiến sẽ là 100.000 tấn. Để đảm bảo cung ứng hàng theo các hợp đồng xuất khẩu đã ký, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ bắt đầu nhập khẩu hạt điều thô. Hiệp hội đã chọn các loại hạt chất lượng cao, giá khoảng 650USD/tấn để nhập khẩu. Tuy diện tích trồng điều được mở rộng với 350.000 ha nhưng trong đó chỉ có 30% diện tích cho năng suất và chất lượng cao, cộng thêm với giá nguyên nhiên liệu tăng mạnh, chi phí chế biến 1kg điều nhân tại Việt Nam hiện lên tới 15.000-16.000đồng/kg, hiệp hội cây điều Việt Nam (Vinacas) có kế hoạch nhập khẩu nguyên liệu để bù đắp phần sản lượng nội địa giảm. Nhưng sau khi nghiên cứu thấy giá điều xuất khẩu xuống thấp trong khi giá nguyên liệu nhập lên tới 11.000-11.500 đồng/kg, cao hơn giá xuất khẩu 15-20%, nên Vinacas tạm hoãn kế hoạch này.

 Nguyên nhân làm cho giá xuất khẩu trên thế giới giảm nhưng điều thô trong nước liên tục tăng đó là việc một số công ty mua phá giá, thu gom lẻ tẻ đã làm ảnh hưởng đến chất lượng điều thô, đẩy giá điều thô trong nước tăng cao hơn so với giá xuất khẩu. Các doanh nghiệp khó tránh khỏi tình trạng thua lỗ.

 Để giải quyết tình trạng khó khăn trên, trong thời gian tới, đặc biệt khi Việt Nam gia nhập WTO, để cạnh tranh được, ngành điều Việt Nam phải tổ chức lại sản xuất, đầu tư công nghệ, thiết bị để giảm lượng lao động thủ công. Các doanh nghiệp nên chú trọng và kiểm soát tốt hơn nữa về cung cầu; tổ chức hệ thống thu mua, chế biến điều có hiệu quả hơn. Đặc biệt, các doanh nghiệp phải chú ý đến vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm, đến tiêu chuẩn và hệ thống chất lượng trong sản xuất và chế biến điều. Xây dựng thương hiệu và quảng bá tiếp thị cũng là một trong các nhân tố ngành điều nên chú ý nhằm đạt được hiệu quả kinh doanh cao hơn trong tương lai.

Dự báo về ngành hàng điều trong thời gian tới:

Đối với thị trường trong nước, theo Vinacas, dự kiến diện tích trồng điều sẽ lên tới 500 ngàn hecta vào năm 2010 với sản lượng 500.000 tấn. Thực tế, hiện các nước cũng không còn đất để trồng điều, như Ấn Độ một nước xuất khẩu điều lớn trên thế giới, hàng năm vẫn phải nhập khẩu điều thô từ Châu Phi. Việt nam vẫn còn nhiều đất nên việc mở rộng trồng điều là hợp lý, sẽ mang lại kết quả tốt trong tương lai. Dự kiến kim ngạch xuất khẩu là 700 triệu USD hạt điều vào năm 2007 và 1 tỷ USD vào năm 2010.

 Về giá, dự báo trong ngắn và trung hạn, giá hạt điều sẽ tiếp tục có xu hướng giảm do cạnh tranh tăng, song tốc độ sẽ chậm lại. Tuy nhiên, trong dài hạn khi giá giảm sẽ làm giảm sản lượng, trong khi nhu cầu vẫn cao. Vì thế sang năm 2007, nhiều khả năng giá sẽ phục hồi theo nhu cầu.